Prof. Dr. İhsan ESEN
Modern endokrinoloji uygulamaları 19. yüzyılın ikinci yarısında endokrin bez özütlerinin hormon eksikliklerinin tedavisinde kullanımına dayanmaktadır. Birçok endokrin hormon 20. yüzyılın erken dönemlerinde tanımlanmış ve izole edilmiştir. Çocuk endokrinolojinin biyokimyasal ve metabolik klinik araştırmalardan bir alt uzmanlığa evrilmesi John Howland, Edwards Park ve James Gamble’ın Johns Hopkins, Baltimore’da; Allan Butler’ın Boston ve Harvard Üniversitelerinde; Daniel Darrow’ın Yale Üniversitesinde ve Irving McQuarrie’nin Rochester ve Minnesota Üniversitelerinde çalışmaları ile olmuştur. Dr. Lawson Wilkins bu yeni alt uzmanlığın kurucusu kabul edilmektedir. Kendisi özel çalışan bir çocuk hekimi iken 1935 yılında Harriet Lane Home’da bir endokrin kliniği kurmak için davet edilmiştir. Sonrasında 1942 yılında Nathan Talbot yönetiminde Boston Massachusetts Genel Hastanesinde bir çocuk endokrin kliniği kurulmuştur. Bu klinikler 1950 ve 1960’larda eğitim programları ile başta Kuzey Amerika olmak üzere dünya genelinde birçok ikinci kuşak çocuk endokrinoloğunun yetişmesini sağlamıştır.
Avrupa’da 1962 yılında Andrea Prader öncülüğünde bir grup çocuk hekimi Avrupa Çocuk Endokrinoloji Kulübü adı altında bir araya gelmiş ve sonrasında yıllık toplantılar düzenlemişlerdir. Kopenhag’da 1965 yılında düzenlenen 4. toplantılarında grup Avrupa Çocuk Endokrin Topluluğu adını almıştır. Kuzey Amerika’da ise çocuk endokrinolojinin bir alt uzmanlık olarak tanımlanması ile aynı zamanda Lawson Wilkins Çocuk Endokrin Topluluğu resmen kurulmuştur. Bu iki öncü topluluğun çalışmalarını takiben dünya genelinde birçok ulusal ve bölgesel çocuk endokrinoloji dernekleri kurulmuştur.
Türkiye’de çocuk endokrinolojisi tarihi incelendiğinde Olcay Neyzi, Rezzan Berki, Nihat Bilginturan ve Erol Mavi çocuk endokrinolojisi alanında çalışmış ilk kuşak hekimlerdir. Ülkemizde Olcay Neyzi çocuk endokrinoloji alt uzmanlığının öncüsü olarak kabul edilmektedir. Kendisi 1955-1956 yıllarında Boston Massachusetts Genel Hastanesi çocuk endokrin ünitesinde çalışmış ve 1957 yılında İstanbul Tıp Fakültesinde çocuk hastalıkları uzmanı olarak çalışmaya başlamış. Çocuk endokrinoloji alanında ilk yayını “Renal (vasopressin-resistant) Diabetes Insipidus” 1958 yılında yayınlanmıştır. Rezzan Berki 1958 yılında gittiği ABD’de Yale Üniversitesinde çocuk endokrinoloji ve metabolizma alanında 3 yıl çalıştıktan sonra 1961 yılında Ankara Üniversitesi Tıp fakültesinde çalışmaya başlamış. Nihat Bilginturan 1961 yılında gittiği ABD’de Temple ve Harvard Üniversitelerinde 3 yıl çocuk endokrin kliniklerinde çalıştıktan sonra 1964 yılında döndüğü Hacettepe Üniversitesinde çocuk endokrinoloji hastalarına bakmaya başlamıştır. Erol Mavi 1964 yılında gittiği Almanya’da Berlin Üniversitesinde 3 yıl çocuk kliniği endokrin ve metabolizma bölümünde çalıştıktan sonra 1966 yılında Ege Üniversitesinde bir endokrin ve metabolizma laboratuvarı kurmuş ve endokrin polikliniğinde hasta bakmaya başlamıştır.
Çocuk endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları 05 Nisan 1973 tarihli Tababet Uzmanlık Tüzüğünde 2 yıllık eğitim süresi ile yan dal uzmanlığı olarak kabul edilmiştir. Tüzük öncesi çocuk endokrinoloji ve metabolizma alanında 8 yıl sürekli ve eylemli olarak çalışmış, araştırma, inceleme ve bilimsel yayınlarda bulunmak sureti ile bu dallarda beceri kazanmış olanlara yan dal uzmanı unvanı alma hakkı tanınmıştır.
Nurşen Yordam, İlksen Turhanoğlu, Güner Abal, Gaye Kendir, Sezer Hatemi, Hülya Günöz, İbrahim Erkul, Gönül Öcal, Sadi Vidinlisan, Tahsin Teziç, Güler Özer ve Nesrin Doğruel 1970’li yıllarda; Nurçin Saka, Selim Kurtoğlu, Rüveyde Bundak, Feyza Darendeliler, İffet Bircan, Ayşehan Akıncı, Atilla Büyükgebiz, Oya Ercan ve Esin Açıkgöz 1980’li yıllarda çocuk endokrinoloji alanında çalışmaya başlamış hekimlerdir.
Çocuk endokrinologlarının bir dernek çatısı altında toplanmaları 1994 yılında kurulan Pediatrik Endokrinoloji ve Oksoloji Derneği ile olmuştur. Bu derneğin kurucu üyeleri Olcay Neyzi, Sezer Hatemi, Hülya Günöz, Nurçin Saka, Rüveyde Bundak, Feyza Darendeliler, Oya Ercan ve Firdevs Baş olmuştur. Dernek 1996 yılında isim değişikliğine gitmiş; Pediatrik Endokrinoloji ve Diyabet Derneği adını almıştır. İlk ulusal kongre İstanbul Tıp Fakültesinin ev sahipliğinde 1996 yılında yapılmıştır.
19 Haziran 2002 tarihli düzenleme ile çocuk endokrinolojisi ve çocuk metabolizma hastalıkları iki ayrı yan dal uzmanlığı olarak ihdas edilmiş ve eğitim süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Yan dal eğitiminin yaygınlaşması ile bu alanda çalışan hekimlerin sayısı artmıştır ve 2022 yılı sonunda ülkemizde aktif olarak çalışan 266 çocuk endokrinolojisi uzmanı bulunmaktadır.
Kaynaklar
1. Fisher DA. A short history of pediatric endocrinology in North America. Pediatr Res. 2004 Apr;55(4):716-26.
2. Prader A. History of the ESPE. Horm Res 1989;31:VI · 10.1159/000181139
3. Blizzard RM. History of the LWPES. Horm Res 1989;31:VII · 10.1159/000181140
4. Prof. Dr. Olcay Neyzi, Prof. Rezzan Berki, Prof. Dr. Nihat Bilginturan ve Prof. Dr. Erol Mavi söyleşileri. Çocuk Endokrin Diyabet Magazin Dergisi, 2012-2014, sayı 1-4.
Comments